مطالعه بین نسلی تأثیر ویژگی های اجتماعی- فرهنگی والدین بر ازدواج خویشاوندی فرزندان در شهر یزد

چکیده از دیرباز، ازدواج خویشاوندی یکی از اشکال رایج ازدواج در ایران محسوب می ‏شده و ترجیحات فرهنگی و اجتماعی به این شکل از ازدواج وجود داشته است. مطالعات انجام گرفته، ازدواج خویشاوندی را به عنوان الگوی سنتی ازدواج در نظر می گیرند و از احتمال بیش تر رواج آن در میان افراد برخوردار از ویژگی ها و زمینه خانوادگی سنتی حکایت می کنند. مطالعه حاضر، بر اساس یک پژوهش پیمایشی در شهر یزد، به بررسی الگوی رفتاری و نگرشی در مورد ازدواج خویشاوندی، تفاوت های بین نسلی ازدواج خویشاوندی و رابطه ویژگی-های والدین و الگوی رفتاری و نگرشی فرزندان به ازدواج خویشاوندی پرداخته است. بدین منظور الگوهای رفتاری فرزندان در مورد ازدواج خویشاوندی با الگوی ازدواج خویشاوندی والدین مقایسه می گردد. سپس تأثیر خصوصیات والدین بر الگوی رفتاری و نگرشی فرزندان به ازدواج خویشاوندی مورد بررسی قرار می گیرد. داده‏ها از طریق یک پیمایش مقطعی در بهار 1391 در میان یک نمونه 675 نفری از مردان و زنان متأهل شهر یزد، جمع آوری شده و مورد تحلیل قرار گرفته است. یافته های این پژوهش بیانگر آن است که در شهر یزد، میزان ازدواج خویشاوندی در نسل فرزندان معادل 3/35 درصد بوده است که نسبت به نسل والدین (والدین زن 2/42 و والدین شوهر 1/39 درصد) کاهش آرامی را نشان می دهد. در بررسی تفاوت های بین نسلی مشاهده می شود که نسل والدین و فرزندان علاوه بر تفاوت در نسبت ازدواج خویشاوندی، در ویژگی های دیگر مانند سطح تحصیلات، منزلت شغلی و محل تولد نیز با هم اختلاف دارند. بدین صورت که اگر چه میزان ازدواج خویشاوندی در بین نسل فرزندان نسبت به نسل والدین کاهش یافته است، اما میزان تحصیلات و منزلت شغلی در میان فرزندان با افزایش همراه بوده است، همچنین فرزندان متولد شده در شهر بیش تر از والدین متولد شده در شهر هستند. نتایج تحلیل دو متغیره حاکی از آن است که، بین سطح تحصیلات زن، تحصیلات والدین شوهر، پایگاه اجتماعی، محل تولد زن، سن ازدواج زن و شوهر و الگوی ازدواج والدین با ازدواج ? ? خویشاوندی از نظر آماری رابطه معنی داری مشاهده می شود. اما میزان استفاده از رسانه ها، شیوه همسرگزینی، کوهورت ازدواج، میزان تحصیلات شوهر و والدین زن، همچنین منزلت شغلی و محل تولد شوهر و والدین زن و مرد با ازدواج خویشاوندی رابطه معناداری ندارد. در رابطه با الگوی نگرشی ازدواج خویشاوندی، از نظر آماری ارتباط معناداری بین منزلت شغلی، سن ازدواج، کوهورت ازدواج، سنوات تحصیلی، نوع ازدواج پاسخگو، محل تولد و سنوات تحصیلی والدین با الگوی نگرشی به ازدواج خویشاوندی، وجود دارد. یافته های حاصل از تحلیل چند متغیره بیانگر آن است که، نسبت خویشاوندی والدین بیش ترین رابطه را با ازدواج با خویشاوندان نزدیک یا به طور کلی ازدواج خویشاوندی فرزندان دارد. بعد از آن سن زن و شوهر در هنگام ازدواج با ازدواج خویشاوندی رابطه دارد. رابطه تحصیلات والدین شوهر، تحصیلات زن و ازدواج با خویشاوندان نزدیک از نظر آماری معنادار نیست اما با هر شکل از ازدواج خویشاوندی (نزدیک یا دور) معنی دار می باشد. همچنین در تحلیل چند متغیره الگوی نگرشی به ازدواج خویشاوندی نوع ازدواج فرزندان بیش ترین تأثیر را بر نگرش مردان و زنان به ازدواج خویشاوندی دختر و پسر نشان داده است. نسبت خویشاوندی والدین نیز با نگرش زنان به ازدواج خویشاوندی رابطه معنی داری دارد اما با نگرش مردان ارتباط معنی داری ندارد. محل تولد والدین با نگرش زنان به ازدواج خویشاوندی دختر و پسر و نگرش مردان به ازدواج خویشاوندی دختر از نظر آماری ارتباط معناداری دارد و با نگرش مردان به ازدواج خویشاوندی پسر رابطه معنی داری ندارد. سن ازدواج نیز با نگرش زنان به ازدواج خویشاوندی دختر و کوهورت ازدواج با نگرش مردان به ازدواج خویشاوندی پسر رابطه معناداری دارد. بین سنوات تحصیلی والدین، سنوات تحصیلی پاسخگو، منزلت شغلی پاسخگو و نگرش به ازدواج خویشاوندی دختر و پسر از نظر آماری رابطه معنی داری وجود ندارد. در کل، تأثیرپذیری الگوی ازدواج خویشاوندی فرزندان از ویژگی هایی نظیر سطح تحصیلات پایین، سن ازدواج پایین، قرار گرفتن در طبقات اجتماعی پایین تر و برخورداری از زمینه روستایی؛ همچنین تأثیر خصوصیات والدین از جمله الگوی ازدواج خویشاوندی، محل تولد و سطح تحصیلات ? ? آنان بر ازدواج خویشاوندی فرزندان و نگرش مطلوب آنان به این نوع ازدواج ها نیز تأیید می گردد. واژگان کلیدی: ازدواج خویشاوندی، خویشاوندان نزدیک، خویشاوندان دور، تفاوت بین نسلی، نگرش، رفتار، مدرنیزاسیون، یزد.